TEHEREAN- Udhëheqësi Suprem i Iranit, Ajatollah Ali Khamenei, ka qenë figura qendrore në jetën politike iraniane për më shumë se 40 vjet dhe figura kryesore politike dhe fetare e vendit që nga viti 1989. Gjatë kësaj kohe, ai ka kryesuar një komb që ka pësuar ndryshime të rëndësishme shoqërore dhe politike dhe është ripozicionuar në botë. Tani ai e gjen veten të bllokuar, një situatë që e ka kaluar gjithë jetën duke u përpjekur ta shmangë.
Kur u shfaq në publik për herë të parë pas 5 vitesh në tetor, udhëheqësi suprem i Iranit, Ajatollah Ali Hosseini Khamenei, dha një mesazh.
"Izraeli nuk do ta ketë të gjatë,"- u tha ai dhjetëra mijëra mbështetësve nga një xhami në Teheran gjatë lutjeve të së premtes.
"Ne duhet t’i rezistojmë armikut duke forcuar njëkohësisht besimin tonë të palëkundur,"- tha 84-vjeçari para të pranishmëve.
Deklarata e tij u bë pasi disa ditë më parë, Izraeli kishte vrarë Hassan Nasrallah-un, sekretarin e përgjithshëm veteran të Hezbollahut, me bomba të hedhura në selinë e lëvizjes islamiste në Bejrut. Vrasja ishte një goditje personale për Khamenein, i cili e kishte njohur Nasrallah-un për dekada të tëra.
Sulmet ajrore izraelite ndaj Iranit, të cilat filluan të premten, janë një tjetër goditje. Ato kanë provokuar kundërpërgjigje nga Teherani që ka lëshuar një breshëri raketash dhe dronësh drejt Tel Avivit, por asnjëra nuk duket se do t'i ndalë sulmet izraelite. Mbrojtja ajrore e Iranit është qartësisht joefektive dhe koalicioni i milicive islamike që Khamenei kishte krijuar për të penguar Izraelin është në thelb i shpërbërë.
Një revolucionar pragmatik dhe i pamëshirshëm
Khamenei tani ka pak mundësi – një situatë që ky revolucionar i kujdesshëm, pragmatik, konservator dhe i pamëshirshëm është përpjekur gjithmonë ta shmangë. Bir i një kleriku, ai lindi në qytetin e shenjtë të Mashhadit në Iranin lindor dhe ndërmori hapat e parë si radikal në atmosferën e ethshme të fillimit të viteve 1960. Shahu i atëhershëm Mohammed Reza Pahlavi kishte ndërmarrë një projekt të madh reformash që u refuzua kryesisht nga kleri konservator i vendit.
Si një student i ri fetar në Qom, një qendër teologjie, Khamenei ishte zhytur në traditat e Islamit shiit dhe në mendimin e ri radikal të udhëheqësit të ri konservator të opozitës, Ajatollah Ruhollah Khomeini. Deri në fund të viteve 1960, Khamenei po kryente misione sekrete për Khomeinin në mërgim dhe po organizonte rrjete të aktivizmit islamist.
Edhe pse një admirues i vetëshpallur i letërsisë perëndimore, veçanërisht i Leo Tolstoy, Victor Hugo dhe John Steinbeck, aktivisti i ri ishte i zhytur në ideologjitë antikoloniale të kohës dhe në ndjenjat antiperëndimore që shpesh i shoqëronin ato. Ai takoi mendimtarë që po përpiqeshin të kombinonin marksizmin dhe islamizmin për të krijuar ideologji të reja. Ai shijoi dhe përktheu veprat e Sayyid Qutb, një egjiptian që do të frymëzonte breza të tërë ekstremistësh islamikë, në persisht.
I burgosur vazhdimisht nga shërbimet e sigurisë së Iranit, ai arriti të merrte pjesë në protestat masive të vitit 1978 që më në fund e bindën Shahun të jepte dorëheqjen dhe i lejuan Khomeinit të kthehej në atdhe. Nën mbrojtjen e klerikut të pamëshirshëm, ai u ngjit shpejt në radhët e regjimit radikal që mori pushtetin dhe deri në vitin 1981. Atë vit ai i mbijetoi një atentati pasi kishte fituar zgjedhjet për postin kryesisht ceremonial të presidentit.
Kur Khomeini vdiq në vitin 1989, Khamenei u zgjodh si pasardhës i tij, pasi kushtetuta u ndryshua për të lejuar dikë me kualifikime më të ulëta klerikale të merrte përsipër rolin. Por nuk ishte ndryshimi i vetëm. Posti kishte kompetenca shumë më të mëdha se më parë. Khamenei i zgjeroi shpejt këto kompetenca për të konsoliduar kontrollin e tij.
"Rojet e Revolucionit"
Një bazë qendrore pushteti ishte Trupa e Gardës Revolucionare Islamike (IRGC), zemra aktiviste e regjimit të ri dhe një forcë e fuqishme ushtarake, sociale dhe ekonomike. Por Khamenei, si gjithmonë, kërkoi të gjente aleatë të tjerë të fuqishëm. Në vitet 1990, ai e konsolidoi më tej sundimin e tij, duke eliminuar kundërshtarët dhe duke shpërblyer ata që i ishin besnikë.
Edhe poetët që Khamenei dikur pretendonte se i admironte u bënë shënjestra të shërbimeve të sigurisë. Disidentët jashtë vendit u ndoqën dhe marrëdhënia me Hezbollahun, të cilën IRGC kishte ndihmuar ta vendoste pas revolucionit, u forcua.
Në vitin 1997, Mohammad Khatami, një kandidat reformist, fitoi presidencën me një fitore të thellë dhe Khamenei i lejoi atij njëfarë lirie veprimi, por punoi shumë dhe shpesh me forcë për të mbrojtur thelbin e regjimit dhe ideologjinë e tij nga çdo sfidë serioze. Por po ashtu, Khamenei nuk e pengoi Khatamin të kontaktonte Uashingtonin si një përpjekje të pasuksesshme për të vendosur marrëdhënie më të mira pas sulmeve të 11 shtatorit 2001.
Ai mbështeti gjithashtu përpjekjet e IRGC-së për të përmbajtur forcat amerikane në Irak pas pushtimit të vitit 2003 dhe për të zgjeruar ndikimin iranian në vendin fqinj. Kjo shënoi një zgjerim të mëtejshëm të strategjisë për të projektuar pushtet në të gjithë rajonin dhe për të kërcënuar Izraelin, të cilin revolucionarët e quajtën "Satani i Vogël' në vitin 1979, ndërsa Shtetet e Bashkuara ishin "Satani i Madh".
Khamenei ishte i kujdesshëm ndaj marrëveshjes bërthamore që zyrtarët iranianë e negociuan me shumë mund me Shtetet e Bashkuara dhe të tjerët, por nuk e kundërshtuan zbatimin e saj në vitin 2015.
Rënia e "boshtit të rezistencës"
Jashtë vendit, Khamenei zgjodhi të investonte shumë në të ashtuquajturin bosht të rezistencës - Hamasi në Gaza, Hezbollahu në Liban, lëvizja Huthi në Jemen dhe një shumëllojshmëri e larmishme e milicive militante islamike në Siri dhe Irak. Kjo mund të jetë dukur si një taktikë e zgjuar, por u shemb nën peshën e sulmeve izraelite, ndërsa aleanca historike e Iranit me Damaskun përfundoi me rënien e regjimit të Bashar al-Asadit në dhjetor.
Duke jetuar në një kompleks me gruan dhe fëmijët e tij në Rrugën Palestina të Teheranit, Khamenei thekson stilin e tij të jetesës modeste. Disa skeptikë kanë vënë në pikëpyetje nëse asketizmi i tij është aq i sinqertë sa ai e paraqet veten, por reputacioni i tij për modesti, i cili është në kontrast me pasurinë e shumë zyrtarëve të tjerë, ka zbutur zemërimin popullor.
Për më shumë se tre dekada në pushtet, Khamenei është përpjekur të menaxhojë presionet e forcave rivale në Iran, të shmangë një luftë civile dhe të ruajë trashëgiminë e Khomeinit - si dhe pushtetin e tij dhe atë të ndjekësve të tij. Por tani ai është i sëmurë. Spekulimet rreth trashëgimisë dhe trashgimtarit të tij janë të shumta. Një karriere të gjatë po i vjen fundi me sfidën më të madhe që një plak është përballur ndonjëherë.
Duke pasur parasysh moshën e Khameneit, spekulimet janë natyrshëm të shumta rreth asaj se kush mund ta pasojë atë.
Disa tregojnë për një trashëgimi të mundshme dinastike që përfshin të birin, Mojtaba, ndërsa të tjerë kanë përmendur Presidentin Ebrahim Raisi si një kandidat të mundshëm. Me zërat reformistë, madje pragmatikë dhe konservatorë që po margjinalizohen gjithnjë e më shumë në politikën iraniane, duket shumë e mundshme që pasardhësi i Khameneit të vijë nga skaji më i ashpër i kampit konservator.
Çfarëdo që të ndodhë, roli i Trupave të Gardës Revolucionare Islamike (IRGC) do të jetë vendimtar, duke pasur parasysh pushtetin e madh politik dhe ekonomik që zotërojnë. Nuk është çudi që një nga arritjet kryesore të Khameneit ka qenë roli që ai i ka lejuar IRGC-së të marrë përsipër në politikën e brendshme dhe të jashtme të Iranit.
Në rajon, IRGC ka qenë faktori kryesor në forcimin dhe zgjerimin e thellësisë strategjike të Iranit, duke luajtur një rol të rëndësishëm në rritjen e sigurisë kombëtare, ndërkohë që konsolidon pozicionin e tij brenda vendit./ZËRI
