Gazetarët e tmerruar duke u detyruar të gjunjëzohen në një studio televizive nga persona të armatosur që u drejtonin armët në kokë ndërsa kamerat rrotulloheshin, oficerët e policisë që luteshin për jetën e tyre pasi u rrëmbyen në detyrë. Skenat që janë shpalosur në Ekuador tregojnë shkallën në të cilën kjo strehë dikur paqësore në Amerikën Latine është shndërruar në kaos. Këtu, ne hedhim një vështrim më të afërt se si Ekuadori u përfshi në atë që presidenti i tij e ka shpallur një "konflikt të brendshëm të armatosur".
Çfarë po ndodh?
Presidenti i Ekuadorit, Daniel Noboa, ka urdhëruar forcat e armatosura të rivendosin rendin në vend pas disa ditësh trazirash që panë dy liderë bandash të arratisur nga burgu, rojet e burgut mbaheshin peng dhe pajisje shpërthyese u vendosën në një numër qytetesh në të gjithë vendin. Në sulmin më dramatik, një grup burrash të armatosur hynë me forcë në studiot e TC Television në Guayaquil, qyteti më i madh i Ekuadorit, dhe u përpoqën të detyronin një nga prezantuesit të lexonte një mesazh drejtpërdrejt në transmetim.
Personat e armatosur përfundimisht u mposhtën nga ushtarët dhe u arrestuan, por pamjet e drejtpërdrejta të përplasjes mes personave me kapuç dhe forcave të armatosura, ndërsa stafi i TC-së u përkul në dysheme, ka tmerruar ekuadorianët.
Pse tani?
Rritja më e fundit e dhunës filloi më 7 janar kur policia u zhvendos në La Regional, një burg në qytetin port të Guayaquil, ku mbahej lideri famëkeq i bandës Adolfo Macías Villamar, i njohur më mirë si "Fito". Plani kishte qenë transferimi i Fitos në La Roca, një burg më i vogël brenda të njëjtit kompleks, i cili konsiderohet më i sigurt pasi mban më pak të burgosur.
Por kur policia hyri në qelinë e Fitos, e gjeti atë bosh. Një zëdhënës i qeverisë tha se Fito ishte informuar për transferimin e tij të afërt që në Krishtlindje dhe ishte arratisur para se të mund të zhvendosej. Nuk dihet saktësisht se kur dhe si u arratis ai, por dy roje burgu janë akuzuar dhënien e ndihmës në arratisje.
Lajmi për arratisjen e tij shkaktoi trazira në të paktën gjashtë burgje në të gjithë vendin, me një numër të rojeve të burgut të marrë peng.
Pse transferimet në burg do të nisnin dhunën?
Shumë nga krahët e burgut që strehojnë anëtarët më famëkeq të bandave të Ekuadorit nuk kontrollohen nga shteti, rojet apo forcat e sigurisë, por nga vetë të burgosurit. Qelitë individuale mund të merren me qira nga të burgosurit që drejtojnë krahun dhe ushqimet, pijet dhe drogat që futen kontrabandë në burg mund të blihen gjithashtu nga përgjegjësit.
Një video muzikore e regjistruar nga vajza e Fitos në shtator përfshin pamjet që tregojnë babanë e saj në oborrin e burgut dhe jep një ide se pse ai nuk do të dëshironte të largohej nga La Regional. Ai e tregon atë duke pushuar me shokët e tij të burgosur. Qelia e tij është e gjërë dhe e zbukuruar me murale të bukura dhe krenohet me kabinën e saj të dushit. Fito drejton Los Choneros, një nga bandat më të fuqishme të burgjeve të Ekuadorit. Por ka edhe banda të tjera burgje që kontrollojnë burgje të tjera. Në disa burgje, krahët individualë kontrollohen nga bandat rivale me palët ndërluftuese ndonjëherë të ndara vetëm me tela me gjemba.
Çdo ndryshim në balancën e pushtetit midis bandave, apo edhe një luftë e brendshme e bandave për pushtet, mund të kthehet në vdekjeprurëse në këtë hapësirë të kufizuar dhe të mbipopulluar. Kjo u bë e qartë kur vrasja e vitit 2020 e liderit të mëparshëm të Los Choneros, Jorge Luis Zambrano, çoi në një ndarje në bandë, me degët e saj që shpejt u kthyen në armiq të vdekshëm të ish-shokëve të tyre. Më 21 shkurt 2021, në katër burgje shpërthyen luftime të njëkohshme midis fraksioneve rivale, 79 të burgosur u vranë.
Ndërsa numri i të vdekurve ishte tronditës në atë kohë, ai u tejkalua më vonë atë vit kur 123 të burgosur u vranë në një përleshje bandash në burgun Litoral, i cili është pjesë e të njëjtit kompleks në Guayaquil nga i cili u arratis Fito.
Në një intervistë që Fito u dha gazetarëve ekuadorian Andersson Boscán dhe Mónica Velásquez në 2021 për serialin e tyre Paz o Plomo (Spanjisht për Paqe ose Plumb), kreu i bandës paralajmëroi se çdo përpjekje për ta zhvendosur atë ose drejtues të tjerë bande në La Roca do të shkaktonte një " vdekje e papritur" skenar në të cilin "do të ketë trazira në të gjitha burgjet".
Pse Ekuadori është kaq tërheqës për bandat?
Ekuadori është i vendosur mes Kolumbisë dhe Perusë, dy prodhuesit më të mëdhenj të kokainës në botë. Sipas Raportit Global të Kombeve të Bashkuara për Kokainën 2023, prodhimi i kokainës së fundmi arriti një rekord të lartë. Forcat e sigurisë në Kolumbi, në veçanti, kanë kaluar dekada duke u përpjekur të frenojnë rrjedhën e kokainës dhe forcat e saj policore kanë marrë trajnime dhe mbështetje nga Shtetet e Bashkuara.
Por ashtu si forcat e policisë kanë bashkuar burimet për të penguar rrjedhën e kokainës, bandat që bëjnë trafikun janë bërë gjithashtu më ndërkombëtare. Kartelet meksikane të drogës dhe grupet kriminale nga Ballkani fituan një bazë në Amerikën e Jugut pasi grupi rebel Farc, i cili dikur kontrollonte shumë nga rrugët e kontrabandës në Kolumbi, u çmobilizua si pjesë e një marrëveshjeje paqeje të nënshkruar në 2016.
Këto grupe kriminale transnacionale ishin të etur për të eksploruar mënyra të reja për të transportuar kokainën e prodhuar në Kolumbi te blerësit në Evropë dhe Shtetet e Bashkuara. Dhe Ekuadori me portet e tij të mëdha në brigjet e Paqësorit dhe përvojat e kufizuara në përballjen me bandat e krimit u bë shpejt një vend tranzit tërheqës për dërgesat e tyre të drogës.
Çfarë do të thotë gjendja e jashtëzakonshme?
Presidenti Daniel Noboa shpalli një gjendje të jashtëzakonshme 60-ditore të hënën dhe një shtetrrethim mbarëkombëtar nga ora 23:00-05:00 çdo natë. Gjendja e jashtëzakonshme i lejon presidentit të dërgojë ushtarë në burgje për të rivendosur rendin dhe ai gjithashtu mund t'i vendosë ata në të gjithë vendin për të ndihmuar policinë në detyrat e tyre. Policia mund t'i ndalojë njerëzit në rrugë për t'i kontrolluar për armë dhe gjithashtu ka fuqinë për të kryer kontrolle në shtëpitë e njerëzve nëse dyshojnë se brenda tyre janë fshehur armë ose eksplozivë.
Gjendja e jashtëzakonshme shkaktoi një reagim të menjëhershëm nga bandat. Një nga policët e rrëmbyer gjatë detyrës u detyrua të lexonte një deklaratë të regjistruar në video, ku paralajmëronte presidentin se "ju shpalli luftë, do të merrni luftë".
"Ju shpallët gjendjen e jashtëzakonshme. Ne shpallim plaçkë lufte policët, civilët dhe ushtarët", vijon deklarata.
Të martën, ndërsa shpërtheu stuhia në studion televizive në Guayaquil, presidenti shkoi një hap më tej dhe shpalli një "konflikt të brendshëm të armatosur". Ai gjithashtu urdhëroi forcat e armatosura të "neutralizojnë" bandat që qëndrojnë pas dhunës. Ai publikoi gjithashtu një listë me 22 bandat, të cilat ai tha se tani do të konsideroheshin "organizata terroriste".
Kreu i Forcave të Armatosura theksoi gjithashtu se “nuk do të ketë negociata” me bandat që po shkaktonin dhunën. Mënyra se si ai do të përballet me dhunën në burgje, e cila tani është përhapur në rrugët e qyteteve kryesore të Ekuadorit, është një provë e madhe për zotin Noboa, i cili ka qenë në detyrë vetëm dy muaj.
36-vjeçari u zgjodh pas vrasjes së kandidatit presidencial Fernando Villavicencio në gusht me një premtim për të luftuar bandat që mendohet se kanë qenë pas vrasjes së Villavicencio. Por pesë muaj pas kësaj ngjarje tronditëse, shumë ekuadorianë janë përsëri të frikësuar të lënë shtëpitë e tyre pasi dhuna nga burgjet e tij është derdhur në rrugët e qyteteve të mëdha./Përkthyer dhe përshtatur nga BBC-ZËRI
