TIRANË- Programi për Vlerësimin Ndërkombëtar të Studentëve (PISA) vlerëson njohuritë dhe aftësitë e nxënësve 15-vjeçarë në matematikë, lexim dhe shkencë. Testet synonin të zbulonin se sa mirë studentët mund të zgjidhin probleme komplekse, të mendojnë në mënyrë kritike dhe të komunikojnë në mënyrë efektive. Kjo jep njohuri se sa mirë sistemet arsimore po i përgatisin studentët për sfidat e jetës reale dhe suksesin e ardhshëm. Shqipëria mori pjesë për herë të parë në PISA në vitin 2001. Në Shqipëri, Maqedoninë e Veriut, Islandë dhe Malajzi (në rend zbritës), rezultatet e shkencës u përkeqësuan me më shumë se 20 pikë nga testi i fundit PISA 2018. PISA shton po ashtu se vetë nxënësit shqiptarë thonë se nuk e kanë marrë shumë seriozisht testin në krahasim me vitin 2018. Ndaj në fund kanë dalë në përfundimin se: Rënia e performancës në Shqipëri – një nga më të mëdhatë e regjistruar ndonjëherë në PISA – reflekton , të paktën pjesërisht, mungesën e angazhimit të studentëve.
Si është jeta shkollore në Shqipëri?
Sipas OECD, në vitin 2022, 86% e nxënësve në Shqipëri raportuan se bënin miq lehtësisht në shkollë (mesatarja e OECD është 76%), ndërsa 15% raportuan se ndiheshin të vetmuar në shkollë. Krahasuar me vitin 2018, ndjenja e përkatësisë së nxënësve në shkollë ra në Shqipëri. Kënaqësia e studentëve me jetën, në përgjithësi, ka rënë në shumë vende gjatë viteve të fundit. Përjashtim nuk bën as Shqipëria!
Në vitin 2022, 12% e studentëve në Shqipëri raportuan se nuk ishin të kënaqur me jetën e tyre: ata e vlerësuan kënaqësinë e tyre me jetën midis 0 dhe 4 në një shkallë që varion nga 0 në 10. Në Shqipëri, 75% e nxënësve raportuan se, në shumicën e orëve të matematikës, mësuesi tregon interes për të mësuarit çdo nxënës. Në vitin 2012, kjo shifër ishte 78%. Të dhënat e PISA 2022 tregojnë se në sistemet arsimore ku performanca mbeti e lartë, nxënësit prireshin të ndiheshin më të sigurt dhe më pak të ekspozuar ndaj bullizmit dhe rreziqeve të tjera në shkollën e tyre.
Në Shqipëri, 8% e nxënësve raportuan se nuk ndiheshin të sigurt rrugës për në shkollë (mesatarja e OECD: 8%); 6% e nxënësve raportuan se nuk ndiheshin të sigurt në klasat e tyre (mesatarja e OECD: 7%); 9% e nxënësve raportuan se nuk ndiheshin të sigurt në vende të tjera në shkollë (p.sh. korridor, kafene, banjë) (mesatarja e OECD: 10%).
Përfshirja e prindërve në mësim
Të dhënat e PISA-s të mbledhura nga drejtorët e shkollave tregojnë se përqindja e prindërve që ishin të përfshirë në shkollë dhe mësim është ulur ndjeshëm midis 2018 dhe 2022 në shumë vende. Kështu ka ndodhur edhe në Shqipëri.
TESTI
Rreth 690 000 nxënës morën vlerësimin në vitin 2022, duke përfaqësuar rreth 29 milionë 15-vjeçarë në shkollat e 81 vendeve dhe ekonomive pjesëmarrëse. Në Shqipëri, u testuan 6129 nxënës, në 274 shkolla. Ata iu nënshtruan testeve dhe iu përgjigjën gjithashtu një pyetësori, i cili duhej përfunduar për rreth 35 minuta. Pyetësori kërkonte informacion për vetë studentët, qëndrimet, prirjet dhe besimet e tyre, shtëpitë e tyre dhe përvojat e tyre shkollore dhe të të nxënit. Drejtorët e shkollave plotësuan një pyetësor për menaxhimin e shkollës, organizimin dhe mjedisin mësimor.
RAPORTI I PLOTË (PJESËT ku përmendet SHQIPËRIA):
Hendeku gjinor në performancën e matematikës nuk ka ndryshuar midis 2018 dhe 2022 në shumicën e vendeve, por u ngushtua në katër vende (Shqipëri, Baku [Azerbajxhan], Kolumbi dhe Mal i Zi). Në 5 vende: Shqipëri, Xhamajka, Jordani, Palestinë dhe Filipine, përqindja e vajzave me arritje minimale në matematikë është më shumë se 20 pikë përqindjeje më e lartë se ajo e djemve. Në PISA 2022, djemtë ia kaluan vajzave në matematikë me 9 pikë mesatarisht. Ndërsa djemtë ia kaluan vajzave në matematikë në 40 vende, vajzat ia u treguan më të afta se djemtë në 17 vende. Boshllëqet më të mëdha në performancën e matematikës në favor të vajzave (15 pikë ose më shumë) u vunë re në Palestinë dhe Shqipëri. Në ndryshim nga matematika, vajzat performuan më mirë se djemtë në lexim. Mesatarisht në vendet e OECD-së, vajzat ia kalonin djemtë në lexim me 24 pikë. Boshllëqet më të mëdha në performancën e leximit në favor të vajzave (40 pikë ose më shumë) u vërejtën në Shqipëri, Katar, Norvegji, Slloveni, Emiratet e Bashkuara Arabe, Finlandë, Jordani dhe Palestinë (në rend rritës). Përveç kësaj, vajzat ia kalonin djemtë edhe me performancën më të dobët. Vajzat me performancë më të dobët tejkaluan mesatarisht djemtë me performancë më të dobët duke shënuar 34 pikë diferencë. Po ashtu, vajzat me performancën më të lartë tejkaluan edhe mesataren e djemve me performancë më të lartë.
Boshllëqet gjinore në përqindjen e performuesve të ulët në matematikë janë vërejtur në katër vende: Shqipëria, Brunei Darussalam, Malajzia dhe Qipro.
Ndër vendet ku tendenca e para 2018 ishte pozitive, disa pësuan një përmbysje.
• Në matematikë, një ndryshim i tillë u vu re në Shqipëri, Bullgari, Estoni, Itali, Makao (Kinë), Malajzi, MeksikC, Mali i Zi, Maqedoni e Veriut, Peru, Poloni dhe Portugali;
• Në lexim, kishte rënie në Shqipëri, Estoni, Gjermani, Makao (Kinë), Moldavi, Mal të Zi, Poloni, Portugali dhe Singapor;
• Në shkencë kishte rënie në Shqipëri, Malajzi, Moldavi dhe Maqedoninë e Veriut.
Megjithatë, shumë vende që përmirësuan performancën gjatë cikleve të mëparshme, ishin në gjendje të ruanin nivelin e tyre të performancës në vitin 2018, pavarësisht nga tronditja e epidemisë së COVID-19:
Në lexim dhe/ose shkencë, tre vende madje i përmirësuan rezultatet e tyre në vitin 2022, duke zgjeruar tendencën e tyre pozitive para 2018. Ky është rasti i Katarit (në të dyja lëndët) dhe në Singapor e Turqi (vetëm në shkencë). Ndër vendet ku tendenca e para 2018 ishte pozitive, disa pësuan një përmbysje të plotë ose të pjesshme të rezultatve të mira që morën në vitin 2018:
• Në matematikë, një ndryshim i tillë u vu re në Shqipëri, Bullgari, Estoni, Itali, Makao (Kinë), Malajzi. , Meksika, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut, Peruja, Polonia dhe Portugalia;
• Në lexim, në Shqipëri, Estoni, Gjermani, Makao (Kinë), Moldavi, Mal të Zi, Poloni, Portugali dhe Singapor;
• Në shkencë, në Shqipëri, Malajzi, Moldavi dhe Maqedoninë e Veriut.
Performanca e nxënësve në matematikë ra mesatarisht midis 2018 dhe 2022 ra me më shumë se 30 pikë në 7 vende (Shqipëri, Islandë, Jordani, Holandë*, Norvegji, Republikën Sllovake dhe Slloveni). Një rënie prej gati 70 pikësh ka ndodhur në Shqipëri. Performanca e nxënësve të përparuar në matematikë ra mesatarisht në të gjitha vendet e OECD. Performanca e nxënësve të përparuar në matematikë ra me më shumë se 20 pikë në 11 vende; me më shumë se 30 pikë në Islandë, Malajzi dhe Tajlandë; me gati 50 pikë në Jordani; dhe me gati 60 pikë në Shqipëri. Në disa vende ku përqindja e nxënësve me performancë të ulët është rritur më shumë (d.m.th. më shumë se 10 pikë përqindjeje), të paktën tre nga katër studentë u renditën nën nivelin 2 të aftësisë në matematikë në PISA 2022 (p.sh. Shqipëria) , Bullgaria, Jordania, Malajzia dhe Tajlanda).
Hendeku gjinor u ngushtua më së shumti (afërsisht 15 pikë) në Shqipëri dhe Baku (Azerbajxhan). Në Shqipëri performanca e djemve dhe vajzave në matematikë nuk ishte dukshëm e ndryshme në PISA 2018, por një hendek prej 19 pikësh në favor të vajzave u vu re në PISA 2022 kur vajzat ia kalonin djemtë me 7 pikë. Megjithatë performanca e vajzave në matematikë ra me më shumë se 60 pikë në Shqipëri dhe 43 pikë në Islandë; në Jordani, Holandë* dhe Norvegji ra me më shumë se 30 pikë. Tendencat e performancës tek djemtë ishin gjithashtu kryesisht negative, por më pak se sa për vajzat. Performanca e djemve në matematikë ra me 76 pikë në Shqipëri, më shumë se 40 pikë në Jordani dhe më shumë se 30 pikë në Malajzi.
Rënia e madhe e performancës e vërejtur midis 2018 dhe 2022 është e paprecedentë, duke pasur parasysh se ndryshimet në mesataren e OECD-së mbi vlerësimet e njëpasnjëshme të PISA deri në vitin 2018. Midis 2018 dhe 2022, performanca mesatare në matematikë dhe lexim u përkeqësua ndjeshëm, ndërsa performanca mesatare në shkencë nuk ndryshoi ndjeshëm Përkeqësimi i performancës së matematikës midis 2018 dhe 2022 pasoi një dekadë e gjysmë performancë të qëndrueshme. Trajektoret në performancën e leximit dhe shkencës, megjithatë, ishin kthyer tashmë negative përpara vitit 2018.
Ndryshimet midis 2018 dhe 2022
Krahasimet pasqyrojnë jo vetëm ndryshimet aktuale në nivelet e përpjekjeve. Studentët raportuan se kishin bërë më pak përpjekje në test në 2022 sesa në 2018 në shumicën e vendeve: diferenca korrespondon me -0.2 pikë. Megjithatë rezultatet në PISA nuk ishin vetëm pasojë e angazhimit më të ulët të studentëve, por edhe nga të mësuarit dhe shkolla në përgjithësi. Krahasimi i performancës së studentëveqë shënuan rënie me 20- 30 pikë u vunë re në Islandë, Izrael, Letoni*, Shqipëri, Katar, Slloveni, Maltë, Argjentinë dhe Norvegji (në rend zbritës të madhësisë së kësaj diferencë). Në shumicën e vendeve, diferenca nuk është statistikisht e rëndësishme; megjithatë, në Shqipëri dhe Norvegji rënia i kalon 10 pikë pikët.
Disa nga këta studentë nuk i kanë kuptuar plotësisht pikat e pyetësorit; përqindjet e larta të vërejtura në Hong Kong (Kinë)* dallohen si anormale në këtë kontekst. Kur krahasohet me proporcionet e studentëve me vitin 2018, proporcionet në vitin 2022 janë, në përgjithësi, më të ulëta. Ndër vendet me përqindje të madhe studentësh të tillë, kjo përqindje është rritur vetëm në Shqipëri.
Studentët raportuan përpjekje disi më të ulëta se në të kaluarën, por është e paqartë se në çfarë mase ky fenomen është i kufizuar në testin PISA dhe nëse ai mund të reflektojë një angazhim më të ulët me mësimin dhe shkollën në përgjithësi. Gjatë gjithë analizës, Shqipëria është përmendur vazhdimisht si një tregues negativ: studentët raportuan se shpenzonin dukshëm më pak përpjekje për PISA dhe shfaqën rënie më të mëdha midis orës së parë dhe të dytë të testimit sesa në të kaluarën.
Këto modele sugjerojnë se rënia e performancës në Shqipëri – një nga më të mëdhatë e regjistruar ndonjëherë në PISA – reflekton , të paktën pjesërisht, mungesën e angazhimit të studentëve. Megjithatë, rezultatet e përgjithshme sugjerojnë se disa shkolla u dëmtuan nga mësimi online, por të tjerat u rritën nga kjo përvojë. Drejtorët në disa vende, përfshirë Islandën dhe Marokun, raportuan se shkollat e tyre ishin më pak të përgatitura për mësim në distancë pas pandemisë, ndërsa drejtorët në Shqipëri, Brazil, Kamboxhia dhe Rumani raportuan se shkollat e tyre ishin më të përgatitura pas pandemisë. Shkollat në të gjithë sistemet arsimore ndryshonin ndjeshëm në mbështetjen e tyre të përditshme. Vajzat raportuan më shumë veprime dhe aktivitete shkollore gjatë mbylljes së shkollave COVID-19 sesa djemtë, përjashtimet e vetme ishin Shqipëria, Baku (Azerbajxhan), Republika Çeke, Korea, Malta, Panama*, Peruja, Mbretëria e Bashkuar* dhe Vietmami.
Por nxënësit kanq munguar edhe për arsyet e tyre. Për shembull, në Shqipëri, ata që kishin lënë një ditë të plotë shkollën u rrit me mbi pesë pikë përqindjeje.
Çfarë na thonë të dhënat?
• Midis 2018 dhe 2022, dhe mesatarisht në 35 vende të OECD, performanca mesatare ra me pothuajse 15 pikë në matematikë dhe 10 pikë në lexim, por nuk ndryshoi ndjeshëm në shkencë. Në matematikë dhe lexim, shumica e vendeve që mund të krahasojnë rezultatet e PISA 2022 me PISA 2018 ranë në klasifikim.
• Vetëm katër vende e përmirësuan performancën e tyre midis PISA 2018 dhe 2022 në të tre lëndët dhe ato janë: Brunei Darussalam, Kamboxhia, Republika Domenikane dhe Taipei Kinez. Performanca u përmirësua në lexim dhe shkencë, por jo në matematikë në Japoni, Panama* dhe Katar. Performanca u përmirësua në matematikë, por ra në lexim dhe mbeti e qëndrueshme në shkencë në Arabinë Saudite.
• Hendeku midis nxënësve me pikët më të larta (10% me rezultatet më të larta) dhe nxënësve më të dobët (10% me rezultatet më të ulëta) u rrit mesatarisht në lexim dhe matematikë. Në të kundërt, në shkencë hendeku mesatar u zgjerua me rreth 10 pikë vlerësimi midis 2018 dhe 2022 mesatarisht në të gjithë vendet e OECD: rënie në performancën shkencore u vu re vetëm tek studentët me arritje më të ulëta.
• Hendeku socio-ekonomik në performancën e matematikës nuk ka ndryshuar midis 2018 dhe 2022 në 51 nga 68 vende.
• Hendeku gjinor në performancën e matematikës nuk ka ndryshuar midis 2018 dhe 2022 në shumicën e vendeve. Hendeku gjinor në performancën e matematikës u zgjerua mesatarisht në të gjithë vendet e OECD (me 4 pikë në favor të djemve) dhe në 11 vende dhe u ngushtua po me 4 pikë. Këto vende janë: Shqipëria, Baku [Azerbajxhan], Kolumbia dhe Mali i Zi.
• Në matematikë, rënia e performancës ishte më e theksuar në Shqipëri, Jordani, Islandë, Norvegji dhe Malajzi (në rend zbritës), ku kaloi 30 pikë. Rënie prej më shumë se 20 pikësh në notat mesatare të matematikës u vu re edhe në Baku (Azerbajxhan), Danimarkë*, Finlandë, Francë, Gjermani, Greqi, Mal të Zi, Holandë*, Poloni, Portugali, Republikën Sllovake, Slloveni, Suedi dhe Tajlandë.
• Në lexim, rënia e performancës tejkaloi 30 pikë në Shqipëri, Islandë dhe Maqedoninë e Veriut (në rend zbritës). Rënie midis 20 dhe 30 pikëve u vërejtën në Baku (Azerbajxhan), Finlandë, Hong Kong (Kinë)*, Malajzi, Marok, Holandë*, Norvegji, Poloni dhe Slloveni, si dhe (midis 2015 dhe 2022) në Spanjë.
• Në shkencë, rënia e performancës tejkaloi 20 pikë në Shqipëri, Islandë, Malajzi dhe Maqedoninë e Veriut. Shumë vende të tjera që nuk janë renditur në paragrafët e mëparshëm kanë përjetuar rënie të performancës midis 2018 dhe 2022. Në të kundërt, katër vende kanë përmirësuar performancën e tyre në të tre subjektet: Brunei Darussalam, Kamboxhia, Republika Domenikane dhe Taipei Kinez. Performanca u përmirësua në lexim dhe shkencë, por jo në matematikë në Japoni, Panama* dhe Katar. Performanca u përmirësua në matematikë, por ra në lexim dhe mbeti e qëndrueshme në shkencë në Arabinë Saudite.
*Sondazhi PISA 2022 u fokusua në matematikë, me leximin dhe shkencën si fusha të vogla dhe të menduarit krijues si fushë novatore të vlerësimit. PISA 2022 përfshinte gjithashtu një vlerësim të njohurive financiare të të rinjve, i cili ishte opsional për vendet dhe ekonomitë. Rezultatet për matematikën, leximin dhe shkencën publikohen më 5 dhjetor 2023 dhe rezultatet për të menduarit krijues dhe edukimin financiar në 2024./ZËRI
