
GREQI- Për herë të parë Greqia po miraton një Planifikim Hapësinor Detar (MSP) gjithëpërfshirës dhe të institucionalizuar me nxjerrjen e Strategjisë Hapësinore Kombëtare për Hapësirën Detare (NSSMS). Akti zyrtar për themelimin e tij është publikuar më 16 prill, pas një nisme të Ministrisë së Mjedisit dhe Energjisë, në bashkëpunim me Ministrinë e Punëve të Jashtme dhe ministritë e tjera kompetente.
Kjo është herë e parë, shteti përcakton dhe harton përdorimet dhe aktivitetet që mund të zhvillohen në të gjitha zonat detare, duke ushtruar njëkohësisht të drejtat e tij siç parashikohen nga Ligji Ndërkombëtar Detar dhe Direktiva 2014/89/BE.
Strategjia ofron një përgjigje gjithëpërfshirëse ndaj detyrimit që lindi pasi Gjykata Evropiane e Drejtësisë dënoi Greqinë shkurtin e kaluar. Ai përfshin elemente kyçe në lidhje me gjirin kontinental grek, si dhe marrëveshjet për Zonën Ekonomike Ekskluzive (EEZ) me Italinë dhe Egjiptin.
Qasja e miratuar ka integruar parametra shpesh kontradiktore - sociale, ekonomike, të lidhura me energjinë dhe mjedisin - në mënyrë që t'i shërbejë objektivave të tillë si:
– elasticiteti klimatik i mjedisit detar,
- Zhvillimi i qëndrueshëm i turizmit,
– mbrojtjen e trashëgimisë kulturore dhe antikiteteve nënujore,
- siguria dhe transporti detar,
- shfrytëzimi i burimeve të energjisë,
– akuakultura,
– promovimi i projekteve ndërkufitare me interes të përbashkët.

Nga ana tjetër, përmes një postimi në rrjetet socialem profesor Osman Metalla shprehet se harta e këtij dokumentit zyrtar, përshkruan kufijtë detarë të Greqisë duke përfshirë edhe zona të pandara, për të cilat ekzistojnë pretendime të ndërsjella me Republikën e Shqipërisë.
Sipas profesorit, këto zona, të vendosura pranë ishujve Othonoi dhe Erikousa, janë subjekt i negociatave apo i një procesi të mundshëm gjyqësor ndërkombëtar dhe nuk mund të trajtohen si hapësira të mirëfillta sovrane greke.
Rasti ngjason me atë të vitit 2022, kur anija kërkimore “Ramform Hyperion” zhvilloi kërkime për naftë në një zonë të diskutueshme pranë kufirit detar me Shqipërinë, pa ndonjë reagim të dukshëm nga autoritetet shqiptare, pavarësisht detyrimeve që rrjedhin nga Konventa për të Drejtën e Detit (UNCLOS).
Ai shton se paraqitja e kufijve të tillë në dokumente zyrtare pa një marrëveshje dypalëshe ose vendim gjykate përbën shkelje të parimeve të së drejtës ndërkombëtare dhe dëmton drejtpërdrejt pozitat e Shqipërisë në çdo proces të ardhshëm ndërkombëtar.
“Ditën e sotme, Greqia miratoi një akt që vendos Strategjinë Kombëtare Hapësinore për Hapësirën Detare (NSSMS), e cila përcakton dhe harton Planifikimin Hapësinor Detar të Greqisë (MSP).
Në njoftimin për shtyp të Ministrisë së Jashtme Greke në lidhje me Planifikimin Hapësinor Detar thuhet:
"Planifikimi Hapësinor Detar (PHD) është një kornizë gjithëpërfshirëse për planifikimin hapësinor dhe një kërkesë thelbësore për zhvillimin e suksesshëm të një ekonomie blu dhe qarkulluese, duke përcaktuar qartë aktivitetet njerëzore që mund të zhvillohen në të gjitha zonat detare në Greqi, me respekt për domosdoshmërinë e mbrojtjes së mjedisit."
Qasja e ndjekur në përgatitjen e Strategjisë Kombëtare Hapësinore për Hapësirën Detare ka kombinuar parametra shpesh në konflikt mes tyre – socialë, ekonomikë, energjetikë dhe mjedisorë – me qëllim që të shërbejë për një sërë objektivash të ndërlidhura, siç janë qëndrueshmëria ndaj ndryshimeve klimatike e mjedisit detar, zhvillimi i qëndrueshëm i turizmit, mbrojtja e trashëgimisë sonë kulturore dhe veçanërisht e antikiteteve të fundosura, përmirësimi dhe mbrojtja e transportit detar, shfrytëzimi i burimeve energjetike të vendit, akuakultura dhe forcimi i projekteve ndërkufitare me interes të përbashkët.
PSHD (Planifikimi Strategjik për Hapësirën Detare) merr parasysh ndërveprimet midis aktiviteteve tokësore dhe detare dhe thekson konsultimin dhe bashkëformulimin e prioriteteve sipas rajoneve, përmes krijimit të Kuadrove të PSHD-së.
Me anë të PSHD-së dhe SKHHD-së (Strategjisë Kombëtare Hapësinore për Hapësirën Detare), Shteti Grek për herë të parë përcakton në mënyrë të detajuar përdorimet e zonave të tij detare, duke zbatuar detyrimin që rrjedh nga Direktiva 2014/89/BE dhe duke ushtruar të drejtat që burojnë nga e Drejta Ndërkombëtare.
Ajo që bie në sy në këtë dokument është harta bashkëlidhur, e cila, në paraqitjen e kufijve detarë (detit territorial dhe shelfit kontinental), pasqyron në mënyrë të plotë pretendimet e Greqisë në raport me delimitimin e hapësirave detare me Republikën e Shqipërisë.
Një veprim i tillë nuk është i shkëputur, por në vazhdën e veprimeve që shteti Grek ka ndjekur në mënyrë të qëndrueshme. Kështu, në nëntor të vitit 2022, anija “Ramform Hyperion” zhvillonte kërkime për naftë në hapësirën detare në veri të ishujve grekë Othonoi dhe Erikousa, një hapësirë e cila është e pandarë dhe për të cilën të dyja palët kanë pretendimet e tyre.
Në këtë hapësirë, shtetet kanë detyrimin, sipas Konventës për të Drejtën e Detit (UNCLOS), të kenë një sistem informimi reciprok. Nga ana e autoriteteve shqiptare, në këtë rast nuk u bë asnjë notë verbale apo deklaratë lidhur me mosrespektimin e Konventës UNCLOS.
Paraqitja e një harte të tillë, e cila tregon si hapësira detare greke territore që nuk janë të ndara, por janë subjekt i negociatave ose vendimeve të gjykatave ndërkombëtare (nëse palët do t’u drejtohen atyre), përbën sërish një shkelje të Konventës dhe njëkohësisht dëmton interesat e Republikës së Shqipërisë në arritjen e një marrëveshjeje të drejtë dhe të ndershme, ashtu siç parashikohet nga Konventa.
Për këtë arsye, është e domosdoshme që autoritetet shqiptare të reagojnë ndaj autoriteteve greke, si dhe pranë Sekretariatit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara. Çdo heshtje apo mungesë reagimi kontribuon në përkeqësimin e pozicionit të Republikës së Shqipërisë, përfshirë edhe në një përballje të mundshme në një gjykatë ndërkombëtare, duke i dhënë më shumë argumente palës greke”, shkruan ai në ‘Facebook’.
Zonat detare të paraqitura në hartë përfshijnë marrëveshjet greko-italiane të përcaktimit të EEZ-së nga viti 1977 dhe 2020, si dhe marrëveshjen greko-egjiptiane të vitit 2020. Këto përputhen me kufijtë e përcaktuar në ligjin 4001/2011.
Për zonat ende të pakufizuara, harta tregon vijën mesatare, e cila përcakton kufirin e jashtëm të gjirit kontinental grek, në pritje të lidhjes së marrëveshjeve të delimitimit me shtetet fqinje, brigjet e të cilëve janë ngjitur ose përballë atyre të Greqisë. Kufizimi i zonave detare është një proces i ndryshëm nga Planifikimi Hapësinor Detar, i cili përfshin mënyrën se si autoritetet kombëtare analizojnë dhe organizojnë aktivitetet njerëzore në këto zona detare për të arritur qëllimet ekologjike, ekonomike dhe sociale.
Zgjerimi i ujërave territoriale deri në 12 milje detare është një e drejtë sovrane e Greqisë sipas Konventës së OKB-së për të Drejtën e Detit (UNCLOS). Është një e drejtë që Greqia rezervon opsionin për të ushtruar kur dhe si e sheh të përshtatshme në përputhje me interesin kombëtar dhe ligjin ndërkombëtar.
Reagimi i Turqisë
Turqia ka reaguar ashpër ndaj publikimit nga Komisioni Evropian të hartës që paraqet Planifikimin Hapësinor Detar të Greqisë (MSP). Ky planifikim është një detyrim ligjor për Greqinë si vend anëtar i BE-së dhe afatet për paraqitjen e tij kishin skaduar tashmë në vitin 2021.
Planifikimi Hapësinor Detar përfshin hartën e përdorimit të zonave detare brenda shteteve anëtare të BE-së dhe përcaktimin e aktiviteteve të lejuara ose të ndaluara në këto zona si pjesë e strategjisë më të gjerë detare të BE-së për detet evropiane. Greqia vonoi në publikimin e MSP-së saj, për shkak të të kundërshtimeve të Turqisë, pasi plani grek duhet të përfshijë natyrshëm të gjitha zonat detare të vendit.
Disa ditë më parë, Komisioni Evropian, në platformën e tij të Planifikimit Hapësinor Detar (MSP) nën profilin e Greqisë, theksoi se Greqia ende nuk e kishte dorëzuar PMM-në e saj. Ai gjithashtu publikoi një hartë të bazuar në të dhënat e marra nga organizata të ndryshme dhe burime kombëtare. Harta pasqyron realitetet e Egjeut dhe Mesdheut Lindor dhe tregon zonat e mundshme detare të Greqisë.
Pas publikimit të kësaj harte, Ministria e Jashtme e Turqisë lëshoi një deklaratë duke paralajmëruar se nuk do të lejonte shkeljen e të drejtave të Turqisë në Egje dhe Mesdheun Lindor. Deklarata akuzoi BE-në për ndërhyrje në çështjet e zonave detare të vendeve të tjera dhe paralajmëroi me ton kërcënues se veprime të tilla të njëanshme nuk kontribuojnë në zgjidhjen e “çështjeve të ndërlidhura të Egjeut”./ZËRI