TIRANË- Dy anijet, të cilat janë të ngarkuara me konteinerë me mbetje toksike janë rrugës së kthimit për në portin e Durrësit, në Shqipëri. Anija e parë, "MSC DITTE" ndodhet aktualisht në Afrikën Perëndimore, ndërsa tjetra "MSC MARIA SAVERIA" ndodhet aktualisht në Detin Balearik. Përmes një letre drejtuar Ministres së Turizmit dhe Mjedisit, Mirela Kumbaro dhe përfaqësueses shqiptare, përgjegjëse për zbatimin e Konventës së Bazelit për mbetjet e rrezikshme, Elvana Ramaj, Drejtori Ekzekutiv i Rrjetit të Bazelit, Jom Puckett ka propozuar një plan të detajuar për testimin e kontejnerëve. Në planin me 10 pika, Puckett "orienton" autoritetet shqiptare sesi të veprojnë në momentin që anijet të ankorohen në port. Fillimisht rekomandon përfshirjen e Zyrës Hetimore të Bashkimit Europian OLAF, në procesin e testimit. OLAF heton mashtrimin, korrupsionin dhe keqpërdorimet serioze të fondeve brenda institucioneve evropiane dhe zhvillon politikë kundër mashtrimit për Komisionin Evropian. Kjo pasi sipas tyre, asnjë prej anijeve nuk kanë në plan transparencën. Ndaj rekomandojnë që kontejnerët të hapen publikisht dhe të merren mostra të ndara.
VENDNDODHJA E ANIJEVE:
"Kjo do të vendoste qeverinë në një dritë pozitive, duke treguar se po mbron qytetarët dhe mjedisin nga ndotja. Gjithashtu, kjo do ta mbronte qeverinë nga çdo akuzë e mundshme për mashtrim apo mungesë transparence. Një ngjarje e hapur publike do ta vendoste Shqipërinë si një shembull pozitiv të zbatimit efektiv të Konventës së Bazelit,"-shkruhet ndër të tjera në letër.
10 REKOMANDIMET E RRJETIT TË BAZELIT:
1. Të sigurohet që ngarkesa e parë e kontejnerëve të llogaritet e gjitha dhe që vulat e kontejnerëve të mbyllur të mos jenë thyer.
2. Të caktohet një datë për marrjen e mostrave dhe media, OJQ-të, vëzhgues ndërkombëtarë dhe çdo palë e interesuar të marrë pjesë në procesin publik.
3. Gjatë marrjes së mostrave, të lejohen vëzhguesit të kenë pamje të qartë të tre kontejnerëve që nuk u janë thyer ende vulat. Tre kontejnerë japin mundësi për një kampionim më përfaqësues të dërgesës.
4. Kur vulat të thyhen dhe dyert e tre kontejnerëve të hapen, duhet që mostrat të mblidhen në mënyrë të dukshme nga një specialist i trajnuar nga secili prej tre kontejnerëve dhe të vendosen në një enë të pastër qelqi. Të tre mostrat duhet të përzjehen tërësisht me një shufër të pastër qelqi.
5. Më pas, mostrat duhet të ndahen në mënyrë të barabartë në dy pjesë, njërën mostër ta marrë Ministria e Mjedisit dhe mostrën tjetër ta marrë një palë e tretë e pavarur, e përcaktuar më parë dhe që ndodhet në një shtet tjetër.
6. Qeveria duhet ta dërgojë mostrën e saj në një laborator që e ka zgjedhur ajo vetë dhe palë e tretë e pavarur duhet ta dërgojë kampionin e vet në një laborator të zgjedhur prej saj.
7. Rezultatet e secilit laborator do të bëhen publike në letrën që do të dërgojë secili prej tyre.
8. Nëse mostrat tregojnë se materialet brenda kontejnerëve janë të rrezikshëm, atëherë, ato duhet të menaxhohen si mbetje të rrezikshme.
9. Nëse riciklimi i sigurt sipas ligjit të menaxhimit të mbetjeve nuk mund të gjendet, atëherë ato duhet të depozitohen në një landfill të projektuar për mbetje të rrezikshme.
10. Materialet duhet të vendosen siç duhet në një kontejner të sigurt nga rrjedhjet, i krijuar posaçërisht për mbetjet e rrezikshme përpara se të vazhdohet me operacionin e riciklimit ose me trajtimin në landfill.
LETRA E HAPUR:
Znj. Mirela Kumbaro Furxhi
Ministre
Ministria e Turizmit dhe Mjedisit
Republika e Shqipërisë
[email protected]
Znj. Elvana Ramaj
Autoritet Kompetent për Konventën e Bazelit dhe Pikë Fokale për Konventën e Bazelit
Drejtoreshë e Drejtorisë së Ekonomisë Qarkulluese
Ministria e Turizmit dhe Mjedisit
Republika e Shqipërisë
[email protected]
E nderuar znj. Mirela Kumbaro dhe znj. Elvana Ramaj
Dëshiroj të prezantohem si Drejtor Ekzekutiv i Basel Action Netëork, një OJQ globale që mbështet zbatimin e Konventës së Bazelit, traktati i OKB-së që rregullon lëvizjen ndërkufitare të mbetjeve të rrezikshme. Siç jeni pa dyshim të informuara, ne kemi ngritur alarmin lidhur me 102 kontejnerë transporti që dyshojmë se përmbajnë mbetje të rrezikshme, të cilat po kthehen në Durrës, Shqipëri, pasi kishin lënë këtë port në fillim të korrikut të këtij viti me destinacion Tajlandën. Është thelbësore për shëndetin e qytetarëve të Shqipërisë dhe mjedisin, si dhe për respektimin e ligjit ndërkombëtar, që këta kontejnerë të testohen për të përcaktuar nëse përmbajnë mbetje të rrezikshme, siç dyshohet, në mënyrë që të merren masat e duhura.
Sot po ju shkruaj për të propozuar një plan të thjeshtë dhe transparent për testimin e këtyre mbetjeve të dyshuara me kthimin e tyre në Durrës. BAN është në dijeni se kjo çështje ka tërhequr vëmendje të konsiderueshme në media brenda Shqipërisë, së bashku me shumë thashetheme dhe spekulime. Ne jemi të shqetësuar se, nëse nuk zbatohet një plan i mirëfilltë për pranimin dhe marrjen e mostrave të mbetjeve të dyshuara, kjo mund të çojë në teori konspirative, mungesë transparence dhe dezinformim që nuk i shërben askujt.
Prandaj besojmë se hapi më i mirë për qeverinë e Shqipërisë dhe qytetarët shqiptarë është që kontejnerët të hapen publikisht dhe të merren mostra të ndara. Kjo do të vendoste qeverinë në një dritë pozitive, duke treguar se po mbron qytetarët dhe mjedisin nga ndotja. Gjithashtu, kjo do ta mbronte qeverinë nga çdo akuzë e mundshme për mashtrim apo mungesë transparence. Një ngjarje e hapur publike do ta vendoste Shqipërinë si një shembull pozitiv të zbatimit efektiv të Konventës së Bazelit.
Edhe pse jeni pa dyshim të njohura me faktet e këtij rasti, po i përmbledh shkurtimisht këtu.
Në fillim të korrikut, 102 kontejnerë të ngarkuar me tonë materiali u nisën nga porti i Durrësit në Shqipëri, me destinacion Tajlandën, me shumicën e transportit mbi dy anije të Maersk. Dokumentet e ngarkesës së këtyre kontejnerëve janë të bashkëngjitura.
Menjëherë pas kësaj, BAN u informua nga një sinjalizues konfidencial se kontejnerët përmbanin pluhur të rrezikshëm nga furra elektrike me hark (EAF), dhe na u dhanë fotografi që tregonin ngarkimin në Durrës të pikërisht atyre kontejnerëve të konfirmuar se ishin në bordin e anijeve. BAN e konfirmoi më tej informacionin e sinjalizuesit duke rishikuar dokumentet e ngarkesës, të cilat tregonin se materiali ishte “pjesëza të imta, koncentrat zinku”. Pluhuri EAF shpesh shitet si koncentrat zinku dhe është një nga pak rrjedhat e mbetjeve që është një “pjesëz e imët”, pasi vjen nga pluhuri i mbledhur në furrat e çelikut për të kapur atë që përndryshe do të lirohej si ndotje e dëmshme ajrore. BAN tani ka 95% besim se kontejnerët përmbajnë pluhur EAF ose një mbetje të pluhurit të përpunuar pjesërisht të EAF. Pluhuri EAF është një mbetje e njohur e rrezikshme që mund të përmbajë nivele të larta metalesh toksike si plumbi dhe përbërës organikë të rrezikshëm si PAH-të dhe dioksinat/furanët.
Siç e dini, Shqipëria është një Palë në Konventën e Bazelit, e cila rregullon çdo dërgesë ndërkufitare të mbetjeve të rrezikshme midis vendeve. Nëse kontejnerët përmbajnë materiale të rrezikshme, atëherë nuk mund të ishin dërguar në një vend tjetër pa pëlqimin me shkrim të vendit eksportues, Shqipërisë, vendeve tranzit si Italia, Malta, Maroku, Afrika e Jugut dhe Singapori, dhe vendit importues, Tajlandës. Asnjë nga këto vende nuk ka dhënë pëlqimin e tyre, dhe për këtë arsye, nëse kontejnerët tregohen të përmbajnë mbetje të rrezikshme, atëherë këto dërgesa përbëjnë “trafik të paligjshëm” sipas Nenit 9 të Konventës së Bazelit. Trafiku i paligjshëm është një shkelje penale.
Gjithashtu, nëse kontejnerët përmbajnë mbetje të rrezikshme në formë pluhuri, kjo ngre pyetje serioze se pse u lejua të ekspozoheshin ndaj erës dhe shiut në port, duke marrë parasysh rreziqet e larta për ndikimet në mjedis dhe shëndetin njerëzor.
Pas paralajmërimeve të BAN, Singapori dhe Tajlanda refuzuan të përfundonin dërgesat dhe si Maersk ashtu edhe MSC u bashkuan në përpjekjen për kthimin e kontejnerëve. Aktualisht, 102 kontejnerët janë ndarë mes dy anijeve të MSC.
41 kontejnerë ndodhen në anijen MSC Maria Saveria, e cila aktualisht është në portin e Valencias, Spanjë, ku po transferohen në anijen MSC Annick (DC436A). Ata janë planifikuar të mbërrijnë në Sines, Portugali, më 21 shtator 2024. Porti i Destinacionit është listuar si Durrës, por deri sot, nuk ka informacion të mëtejshëm të disponueshëm publikisht.
61 kontejnerë ndodhen në anijen MSC Ditte, e cila aktualisht ndodhet pranë bregdetit të Sierra Leones dhe pritet të mbërrijë në Port Said, Egjipt, më 26 shtator 2024. Më vonë pritet të mbërrijë në Tekirdag (Asyaport), Turqi, më 9 tetor 2024. Porti i Destinacionit është listuar si Durrës, por deri më sot nuk ka informacion të mëtejshëm publik.
As MSC as Maersk nuk kanë plane për të testuar kontejnerët dhe mbajnë qëndrimin se ky veprim duhet të kryhet nga qeveria shqiptare. Ne jemi dakord me këtë. Megjithatë, testimi duhet të kryhet me kujdes për të siguruar që publiku të ketë besim në rezultatet. Me qëllim që të arrihet ky sukses, ne po shkruajmë këtë letër.
Protokolli për Testimin e Mbetjeve: Teknikat e Duhura dhe Transparente
Ne propozojmë një plan të thjeshtë për testimin e kontejnerëve, që do të minimizojë polemikat ose pretendimet për veprime të pasinqerta. Rekomandojmë që marrja e mostrave të fillojë menjëherë pas mbërritjes së anijes së parë. Ka gjasa që dërgesa e parë që do të mbërrijë në Durrës të jenë 41 kontejnerët e transportuar nga Maria Saveria. Besojmë se pritja e anijes së dytë do të krijonte polemika të panevojshme. Anija e dytë duhet gjithashtu të testohet sapo të mbërrijë. Pasi dërgesa e parë të mbërrijë në Durrës, rekomandojmë që qeveria të ndjekë hapat e mëposhtëm:
1. Sigurohuni që dërgesa e parë e kontejnerëve të jetë e plotë dhe që vulat e kontejnerëve të mos jenë thyer. Vendosini në një zonë të caktuar të portit.
2. Caktoni një datë për marrjen e mostrave dhe njoftoni publikun për ngjarjen paraprakisht, në mënyrë që shtypi, OJQ-të, vëzhguesit ndërkombëtarë, zyrtarët qeveritarë dhe çdo palë e interesuar të mund të marrë pjesë.
3. Në ditën e marrjes së mostrave, lejoni vëzhguesit të kenë një pamje të qartë të tre kontejnerëve që ende nuk kanë pasur vulat e tyre të thyer. Marrja e mostrave nga tre kontejnerë siguron një përfaqësim më të saktë të dërgesës.
4. Kur të thyehen vulat dhe të hapen dyert e tre kontejnerëve, një specialist i trajnuar duhet të marrë një mostër nga secili prej tre kontejnerëve dhe ta vendosë në një enë të pastër prej qelqi. Mostrat nga të tre kontejnerët duhet të përzihen mirë me një shufër të pastër qelqi.
5. Më pas, mostra duhet të ndahet në dy pjesë të barabarta, ku njëra mostër të dorëzohet në Ministrinë Shqiptare të Mjedisit dhe Turizmit, dhe tjetra të dërgohet në një palë të tretë të pavarur, e cila ndodhet në një vend tjetër.
6. Qeveria duhet ta dërgojë mostrën e saj në një laborator të zgjedhur, ndërsa pala e tretë e pavarur do ta dërgojë mostrën e saj në laboratorin e tyre të zgjedhur.
7. Rezultatet e të dy analizave duhet të publikohen në letrën zyrtare të laboratorëve të përfshirë.
8. Nëse analizat tregojnë që materialet brenda kontejnerëve janë të rrezikshme, atëherë ato duhet të trajtohen si mbetje të rrezikshme që nga ai moment.
9.Nëse nuk gjendet një zgjidhje e sigurt për riciklim të ligjshëm që menaxhon si duhet mbetjet, atëherë ato duhet të depozitohen në një landfill të projektuar për mbetje të rrezikshme.
10. Materialet duhet fillimisht të vendosen siç duhet në kontejnerë të papërshkueshëm nga rrjedhjet, të dizajnuar për transportin e mbetjeve të rrezikshme, përpara se të dërgohen për riciklim ose në landfill.
Ne besojmë fort se çdo testim që devijon ndjeshëm nga plani i përgjithshëm i përmendur më sipër rrezikon të minojë besimin e publikut në rezultatet. E kuptojmë që hapat e përshkruar më sipër mund të duken të rëndë, por mendojmë se ata mund të shmangin një debat të gjatë dhe të panevojshëm. Duke ndjekur këtë protokoll, qeveria mund ta shndërrojë këtë situatë të pazakontë në një histori suksesi për testimin dhe trajtimin e duhur të mbetjeve të dyshuara të rrezikshme, si dhe për eliminimin e tyre të duhur nëse konfirmohen si të tilla.
Në këtë drejtim, ne rekomandojmë që Republika e Shqipërisë t’i kërkojë OLAF-it të marrë rolin e palës së tretë të pavarur, duke mbajtur nën kujdesin e tij mostrën e ndarë. Nëse OLAF nuk mund të kryejë këtë rol, BAN mund të rekomandojë konsulentë të respektuar dhe neutralë të OKB-së ose OJQ jashtë vendit që mund të marrin përsipër menaxhimin e analizës së pavarur të mostrës së ndarë.
Në përfundim, dua të theksoj se BAN është një mik i Shqipërisë, dhe dëshiron vetëm një zgjidhje të sigurt dhe të suksesshme të këtij problemi. Jemi të gatshëm të ndihmojmë në çdo mënyrë që mundemi, dhe ju lutem mos hezitoni të më kontaktoni drejtpërdrejt nëse keni ndonjë pyetje. Ju falënderoj për kohën dhe vëmendjen që i kushtuat kësaj çështjeje.
Mbetjet toksike të cilat kaluan nga Porti i Durrësit drejt Tajlandës, mbi të cilat po hetojnë autoritet shqiptare bashkë me Olaf, thuhet se u nisën nga impianti 'Kurum' pranë metalurgjikut në Elbasan. Mbetjet toksike më pas i ka shitur tek kompania 'Sokolaj'. Më pas, 'Sokolaj' ia ka shitur këtë sasi simotrës së saj në Kroaci, GS Minerals D.o.o për 141 mijë dollarë, ndërsa kontejnerët janë nisur nga porti i Durrësit me destinacion fundor Tajlandën më 4 korrik 2024.
Udhëtimi i kontejnerëve të dyshuar ka vënë alarmin në shumë vende që kur u ngarkuan në portin shqiptar të Durrësit në korrik. Tajlanda refuzoi të pranonte dërgesën pasi u njoftua për përmbajtjen e saj të rrezikshme nga grupet mjedisore. Pluhuri i furrës, i cili kërkon trajtim, është një produkt mbetjesh i rrezikshëm që zakonisht vjen nga riciklimi i skrapit të çelikut dhe përmban okside metalike toksike si kadmiumi dhe kromi që janë të dëmshëm për shëndetin dhe mjedisin.
Autoritetet tajlandeze dhe rrjeti i Bazelit kanë konfirmuar zyrtarisht se Shqipëria nuk ka autorizuar zyrtarisht eksport mbetjesh. Ndërkohë çështja është në hetim nga Prokuroria e Durrësit, që po verifikon dokumentacionin e plotë dhe autorët e shkeljes së rëndë. Po ashtu, nga hetuesit në Shqipëri janë marrë edhe mostra nga "Kurum-i" për t'i krahasuar më pas me mostrat që do të merren nga konteinerët./ZËRI
