TIRANË- Krishtlindja, e festuar më 25 dhjetor, është një nga festat më të rrënjosura në botën e krishterë. Ndonëse sot ajo perceptohet si një ngjarje plot simbolika fetare, tubime familjare, historia e saj është e thurur me tradita pagane, përshtatje kulturore dhe vendime kishtare. Udhëtimi që e çoi këtë festë nga origjina e saj në tryezat tona të ndriçuara nga dritat dhe dekorimet, zbulojnë kultura të pasura që tejkalojnë fenë.
Origjina historike dhe Dielli i Papushtuar
Lindja e Jezusit, një figurë qendrore në krishterim, nuk ka një datë specifike në Ungjij. Ishte në shekullin e IV, gjatë pontifikatit të Papës Julius I, kur 25 dhjetori u vendos zyrtarisht si dita e Krishtlindjes. Megjithatë, ky vendim nuk ishte i rastësishëm. Kisha e Krishterë u përpoq të unifikonte praktikat fetare në zhvillim duke marrë traditat pagane të kremtuara gjerësisht në Perandorinë Romake.
Zgjedhjet përkoi me festimet e Diellit të Papushtuar, një festë romake kushtuar solsticit dimëror. Kjo ngjarje shënoi rilindjen e dritës pas ditëve më të errëta të vitit, një simbolikë që harmonizohej në mënyrë të përkryer me idenë e krishterë të Jezu Krishtit si drita e botës. Po kështu, data ishte afër Saturnalia, një festë për nder të perëndisë Saturn që përfshinte bankete, shkëmbime dhuratash dhe dekorime me kurora me gjethe jeshile.
Këto festa pagane i ofruan Kishës një festë për të integruar popullsinë pa imponuar çarje radikale kulturore. Paralelisht, krishterimi fitoi forcë politike falë ndikimit të perandorëve si Konstandini I, i cili përshtati këtë fe me Ediktin e Milanos në vitin 313 pas Krishtit, dhe Teodosius I, i cili e shpalli atë fe zyrtare në vitin 380 pas Krishtit. Kështu, Krishtlindjet nuk u konsoliduan, jo vetëm si datë liturgjike, por edhe si strategji e kohezionit kulturor në Perandori.
Historia e Ungjillit dhe konteksti i saj historik
Ungjilli i Lukës përshkruan lindjen e Jezusit në një grazhd të përulur, me barinjtë si dëshmitarë të mbërritjes së tij. Megjithatë, disa historianë argumentojnë se skenari i paraqitur—barinjtë jashtë duke u kujdesur për kopetë e tyre—është i papajtueshëm me dimrin e ftohtë në Betlehem, ku edhe bie borë në dhjetor. Kjo sugjeron që lindja mund të ketë ndodhur në pranverë ose verë, midis prillit dhe shtatorit. Gjatë shekujve të hershëm të krishterimit, besimtarët e përqendruan përkushtimin e tyre në vdekjen dhe ringjalljen e Krishtit, ngjarje që konsideroheshin qendrore për besimin. Festimi i lindjes ishte një shtesë e mëvonshme, një shembull se si praktika e krishterë evoluoi, duke iu përshtatur nevojave liturgjike dhe sociale.
Gjatë viteve të para të krishterimit dhe kur ai po përhapej, nuk u kremtua lindja e Krishtit, por vdekja dhe ringjallja e tij, duke qenë se i tillë është besimi i të krishterëve, por me kalimin e shekujve, ai doli pak nga pak nga duke kujtuar lindjen e tij. Festimi i Krishtlindjeve më 25 dhjetor mori një nxitje të konsiderueshme kur perandori romak Konstandini I legalizoi krishterimin në vitin 313 pas Krishtit me Ediktin e Milanos. Më vonë, në vitin 380 pas Krishtit, Krishterimi u bë feja zyrtare e Perandorisë Romake nën Perandorin Theodosius I. Kjo krijoi Krishtlindjet si një festë të rëndësishme liturgjike.
Në vitin 1223, Shën Françesku i Asizit prezantoi një traditë që do të revolucionarizonte mënyrën e përkujtimit të Krishtlindjeve: grazhdin me gjallëri. Në qytetin italian të Greccio, Shën Françesku rikrijoi skenën e lindjes së Jezusit me njerëz dhe kafshë. Në këtë mënyrë ai theksoi përulësinë dhe humanizmin e kësaj ngjarjeje. Ndikimi i këtij grazhdi u përhap shpejt. Përfaqësimet që përzienin përkushtimin fetar me shprehjet artistike filluan të shfaqen në të gjithë Evropën. Një nga manifestimet më të dukshme ishte skena napolitane e lindjes, e cila e solli këtë traditë në fushën e artit dhe kulturës popullore.
Larg nga të qenit i kufizuar në personazhe biblike, skena napolitane e lindjes së Krishtit integroi skena të jetës së përditshme në shekullin e 18-të: fshatarë, artizanë dhe tregje plot zhurmë që rrethonin portalin e Betlehemit. Kjo qasje, e inkurajuar nga figura të tilla si Saint Cajetan në Napoli dhe mbreti Charles III i Burbonit, theksoi lidhjen midis hyjnores dhe njeriut dhe e bëri skenën e lindjes së Krishtit një mjet për ruajtjen e traditave lokale. Larg nga të qenit i kufizuar në personazhe biblike, skena napolitane e lindjes së Krishtit integroi skena të jetës së përditshme në shekullin e 18-të: fshatarë, artizanë dhe tregje plot zhurmë që rrethonin portalin e Betlehemit. Kjo qasje, e promovuar nga figura të tilla si Saint Cajetan në Napoli.
Krishtlindjet në Río de la Plata
Në Río de la Plata, Krishtlindjet kombinuan zakonet e sjella nga kolonizatorët spanjollë me elementë vendas. Festivali kishte një karakter kryesisht liturgjik: Mesha e mesnatës ishte qendra e kremtimit, e shoqëruar nga këngët e Krishtlindjeve dhe vendosja e grazhdeve në tempuj dhe shtëpi.
Figura të tilla si Shën María Antonia de San José, e njohur si "Mama Antula", ishin thelbësore në promovimin e përkushtimit ndaj Zotit, të cilin ajo e quajti me dashuri "Manuelito". Autos sacramentales – paraqitje teatrale të lindjes së Jezusit – luajtën gjithashtu një rol kyç, duke kombinuar muzikën dhe teatrin për të sjellë mesazhin e krishterë tek komunitetet.
Pavarësisht fokusit fetar, festimet përfshinin bankete dhe elemente të gëzimit popullor. Pjata të tilla si mishi i pjekur dhe ëmbëlsirat pasqyronin kuzhinën kreole, ndërsa fishekzjarrët dhe ndezja e qirinjve shtuan një prekje festive. Në Plaza Mayor të Buenos Aires, ndeshjet me dema u mbajtën si pjesë e festimeve.
Në këtë kontekst, morën pjesë edhe komunitetet indigjene dhe afrikane, duke kontribuar me traditat e tyre dhe duke krijuar një Krishtlindje, ku shkriheshin elementët evropianë, amerikanë dhe afrikanë.
Traditat bashkëkohore dhe hija
Sot, Krishtlindjet ruajnë shumë nga simbolet e saj tradicionale, si grazhdi, pema e zbukuruar dhe tubimet familjare. Megjithatë, natyra tregtare në rritje e festës eklipsoi pjesërisht rëndësinë e saj fetare.
Figura të tilla si Santa Claus – që rrjedhin nga emri francez “Père Noël” (Babai i Krishtlindjeve) – dhe qendrat tregtare të ndriçuara u bënë të gjithëpranishëm, në shumë raste duke zhvendosur skenën e lindjes së Krishtit si boshtin e festës. Në disa vende, edhe përmendja e "Gëzuar Krishtlindjet" shmanget për të mos ofenduar ata që nuk praktikojnë krishterimin, duke përforcuar perceptimin e festës si një ngjarje universale dhe jo konfesionale.
Përkundër kësaj, disa tradita vazhdojnë. Mbrëmja e Krishtlindjes, me darkat dhe dollitë e saj familjare në mesnatë, vazhdon të jetë një kohë mbledhjesh dhe reflektimi. Kuptimi simbolik i orës 12 të mesnatës, që përkon me këndimin e Gloria në liturgjinë katolike, të kujton shpalljen e lindjes së Jezusit, megjithëse shumë familje e interpretojnë atë në një mënyrë më laike.
Krishtlindja është një festë që, si pak të tjera, pasqyron aftësinë njerëzore për të ruajtur traditat, për t'i përshtatur ato dhe për t'i transmetuar ato nga brezi në brez. Nga shoqërimi i tij me ciklet diellore në Romën e lashtë, përmes spiritualitetit të Shën Françeskut të Asizit, deri te pasuria kulturore e Zëvendës Mbretërisë së Río de la Plata, kjo festë është formësuar nga duar të ndryshme. Sot, sfida është të balancojmë trashëgiminë fetare dhe kulturore të Krishtlindjeve me dinamikën e një bote të globalizuar dhe të komercializuar. Në mes të dritave dhe dhuratave, grazhdi, ende mbahet si simbol i përulësisë dhe njerëzimit. /ZËRI
